काठमाडौं/इन्टरनेसनल सेन्टर फर इन्टिग्रेटेड माउन्टेन डेभलपमेन्ट (इसिमोड)ले हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियम (एचयूसी)को सचिवालय औपचारिक रूपमा काठमाडौं विश्वविद्यालयलाई हस्तान्तरण गरेको छ।
इसिमोडको मुख्यालयमा आयोजित समाराहेमा सम्झौतापत्रमा हस्ताक्षर गर्दै इसिमोडले बुधबार काठमाडौं विश्वविद्यालय (केयू) लाई सचिवालय हस्तान्तरण गर्ने घोषणा गरेको हो। हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियम सन् २००७ मा स्थापना गरिएको विश्वविद्यालयहरुको सञ्जाल हो।
जसले हिन्दुकुश-हिमालय क्षेत्रभित्रका विश्वविद्यालयहरूबीचको सहकार्यलाई सघन बनाउँदै विकासका साझा चुनौती कम गर्ने गर्छ। यसको मुख्य उद्देश्य विशेषतः पहाडी क्षेत्रमा देखिने समस्या समाधान गर्न ज्ञान आदान-प्रदानको प्लेटफर्म बनाउनु थियो।
“हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियमको सचिवालयको जिम्मेवारी काठमाडौं विश्वविद्यालयले वहन गर्न लागेको यो क्षण साँच्चै गौरवमयी र उत्साहजनक क्षण हो। आगामी दिनमा यसको सुदृढीकरण र प्रभाव अनुसन्धान, शिक्षा, क्षमता वृद्धि तथा ज्ञान सह-उत्पादन र प्रसारजस्ता क्षेत्रमा क्षेत्रीय सहकार्यलाई गहन बनाउनुमा भर पर्छ। यस्ता सामूहिक प्रयासहरूले हिमाली क्षेत्रमा दिगो विकासका लागि आवश्यक नीति र व्यवहारलाई सूचित गर्न निर्णायक भूमिका खेल्नेछन्,” इसिमोडका पूर्वउपमहानिर्देशक तथा स्टियरिङ कमिटीका पूर्वसदस्य डा. एक्लव्य शर्माले भने।
इसिमोड र यसको मुख्य दातृ निकायको सहयोगमा हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियमले विश्वविद्यालय तथा ज्ञान-विनिमय संस्थाहरूलाई जोड्दै विशेषज्ञ, विद्यार्थी तथा अन्य सिकाइ समुदायलाई एउटै प्लेटफर्ममा जोडेको छ। हाल हिमाली विश्वविद्यालय कन्सोर्टियम हिन्दुकुश-हिमालयभित्र तथा बाहिर रहेका १०० भन्दा बढी विश्वविद्यालय तथा शैक्षिक संस्थाको सञ्जालमा परिणत भइसकेको छ।
हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियमको सचिवालय काठमाडौं विश्वविद्यालयमा सर्ने निर्णयले कन्सोर्टियमको पूर्वनिर्धारित लक्ष्यअनुरुप कन्सोर्टियमलाई स्वतन्त्र बनाउनुका साथै स्थानीय मर्म र प्राज्ञिक छविमा ऊर्जा थप्ने काम गरेको छ।
“हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियमको सचिवालयको जिम्मेवारी काठमाडौं विश्वविद्यालयले वहन गर्न लागेको यो क्षण साँच्चै गौरवमयी र उत्साहजनक क्षण हो। आगामी दिनमा यसको सुदृढीकरण र प्रभाव अनुसन्धान, शिक्षा, क्षमता वृद्धि तथा ज्ञान सह-उत्पादन र प्रसारजस्ता क्षेत्रमा क्षेत्रीय सहकार्यलाई गहन बनाउनुमा भर पर्छ। यस्ता सामूहिक प्रयासहरूले हिमाली क्षेत्रमा दिगो विकासका लागि आवश्यक नीति र व्यवहारलाई सूचित गर्न निर्णायक भूमिका खेल्नेछन्,” शर्माले भने।
कन्सोर्टियमले पर्वतमुखी अनुसन्धानलाई सुदृढ गर्दै हिन्दुकुश-हिमालय क्षेत्रका नाजुक पर्वतीय पारिस्थिति, समुदाय र संस्कृतिमा देखिएका समस्याहरूको वैज्ञानिक समाधान विकास गर्ने महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्नेछ। यस हस्तान्तरणले हिमाली विश्वविद्यालय कन्सोर्टियमलाई विश्वविद्यालयमा नै राखिनुपर्छ भन्ने समीक्षात्मक सिफारिसलाई पनि अवलम्बन गर्दै कन्सोर्टियमको स्वायत्तता र स्वतन्त्रता सुनिश्चित गरेको छ।
‘हिन्दूकुश-हिमालयको सह-निर्माणमा पर्वतीय ज्ञानलाई परिष्कृत गर्ने नयाँ अध्यायको खाका कोरिँदै’
इसिमोडका महानिर्देशक पेमा ग्याम्छोले सेप्टेम्बर २०२५ मा गरेको पहलसँगै काठमाडौं विश्वविद्यालयले सचिवालयको जिम्मेवारी लिने प्रस्ताव स्वीकृत गरेको हो, जसले हिन्दुकुश-हिमालय क्षेत्रकै अग्रणी विश्वविद्यालयभित्र स्थापित हुने भनिएको हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियमको दीर्घकालीन दृष्टिकोणलाई अवलम्बन गर्दछ।
“आजको सम्झौतापत्रले दिगो पर्वतीय विकासका लागि क्षेत्रीय नेतृत्व र अनुसन्धानलाई सुदृढ पार्ने हाम्रो साझा प्रतिबद्धतालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ। स्वतन्त्र र क्षेत्रीय छवि बनाएको कन्सोर्टियमलाई नयाँ उचाइमा पुर्याउन काठमाडौं विश्वविद्यालय वास्तवमै सक्षम छ। पर्वतका नयाँ पुस्ताका अनुसन्धानकर्ता, नवप्रवर्तक र नेताहरूलाई समर्थन गर्दै हामी निरन्तर सहकार्य गर्न तत्पर छौँ,” इसिमोडका महानिर्देशक पेमा ग्याम्छोले भने।
काठमाडौं विश्वविद्यालयले यो भूमिकामा प्रवेश गर्नुले विश्वविद्यालयको क्षेत्रीय शैक्षिक नेतृत्वका रूपमा उदाउँदै गएको मान्यतालाई थप सुदृढ बनाएको छ। यो हस्तान्तरणले विश्वविद्यालयको नेटवर्क, सीप र क्षमता एचयूसीलाई आगामी वर्षहरूमा सुदृढ रूपमा अघि बढाउन सक्षम रहेको प्रमाणित गर्छ।
“हिन्दुकुश-हिमालय क्षेत्रका विश्वविद्यालयबीचको शैक्षिक सहकार्यमा यो नयाँ माइलस्टोन हुनेछ। काठमाडौं विश्वविद्यालय क्षेत्र तथा क्षेत्रबाहिरका उच्च शिक्षण संस्थाहरूसँगको आफ्नो सहकार्यलाई अझ उपयोगी दिशामा अघि बढाउन तयार छ। विश्व तापक्रम वृद्धि र चरम मौसमीय घटनाहरू बढिरहेका बेला हिन्दुकुश-हिमालय क्षेत्रका शैक्षिक संस्थाहरूले विश्वासनीय डेटा र अनुसन्धान विकसित गर्ने जिम्मेवारी थप बोक्नुपर्छ। यही साझा उद्देश्यले आज हामीलाई एकजुट बनाउँछ,” काठमाडौं विश्वविद्यालयका उपकुलपति प्राध्यापक अच्युत वाग्लेले भने।
काठमाडौं विश्वविद्यालयको नेतृत्व र प्रतिबद्धताले नै यसलाई हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियमकोसचिवालयको आदर्श थलो बनाउने र एचयूसीका उपलब्धिहरूलाई विस्तार गर्दै यसको विकासलाई दीगो र प्रभावकारी बनाउने काममा योगदान पुर्याउने बताइयो ।
“कन्सोर्टियमले काठमाडौं विश्वविद्यालयमा नयाँ घर पाएको खबर अत्यन्त सुखद छ। हिन्दू-कुश हिमालय क्षेत्रमा यो कन्सोर्टियम स्थापित हुनु शैक्षिक समुदायका लागि लाभदायक हुनेछ। साथै, पर्वतीय कार्यसूचीलाई विश्वमञ्चमा प्रभावकारी रूपमा लैजान, खासगरी राष्ट्रसंघीय जलवायु परिवर्तन कोषजस्ता प्रक्रियामा इसिमोडमार्फत ज्ञान उत्पादन र सहभागिता प्रत्यक्ष रूपमा जोडिनु पृथ्वीकै लागि पनि सकारात्मक कदम हो,” नेपालस्थित बेलायतका राजदूत रोब फेनले भने।
हिमाली विश्वविद्यालय कन्सोर्टियम हिमाली विश्वविद्यालय कन्सोर्टियम पर्वतमुखी अनुसन्धान, शिक्षा, पहुँच विस्तार र अभ्यासलाई प्रवर्द्धन गर्न प्रतिबद्ध छ, जसले भावी पुस्ताको नेतृत्व क्षमता अभिवृद्धि गर्छ भने हिन्दुकुश-हिमालय क्षेत्रका अध्ययन, अनुसन्धानलाई बढाउँदै नीतिगत र उदयीमान चुनौतीको सामना गर्छ।
के हो हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियम ?
हिमालयन युनिभर्सिटी कन्सोर्टियम (एचयूसी) को स्थापना ‘विस्तृत हिमालय क्षेत्रका विश्वविद्यालयहरूसँग पर्वत-केन्द्रित विश्वविद्यालय कन्सोर्टियम विकास’ सम्बन्धी पहिलो परामर्श कार्यशालामा सहभागीहरूले गरेका हुन्। यो कार्यशाला सन् २००७ मार्च २४ देखि २५ सम्म काठमाडौंस्थित इन्टरनेशनल सेन्टर फर इन्टिग्रेटेड माउन्टेन डेभलपमेन्ट (इसिमोड) मा आयोजना गरिएको थियो।
सहभागीहरूमा इसिमोडका आठ क्षेत्रीय सदस्य राष्ट्रहरूमध्ये पाँच देशका विश्वविद्यालयका उच्च-स्तरीय प्रतिनिधिहरू, साथै यस क्षेत्रमा विश्वविद्यालय-स्तरको शिक्षा र विकासमा चासो राख्ने तथा संलग्न अन्य क्षेत्रीय र युरोपेली संस्थाहरू समावेश थिए।
यस बैठकले अन्य कुराहरूका अतिरिक्त, यस क्षेत्रमा दिगो पर्वतीय विकाससम्बन्धी धेरै शैक्षिक संस्थाहरूले ठूलो मात्रामा ज्ञान उत्पादन र प्रसार गरिरहेको, र कन्सोर्टियम सदस्यहरूको विशिष्ट क्षमता र ज्ञान विकास आवश्यकताहरू पूरा गर्न यो ज्ञानलाई साझा गर्न, सुधार गर्न र अनुकूलन गर्न तत्काल आवश्यकता रहेको कुरालाई महसुस गर्यो।
कन्सोर्टियमको सामान्य निष्कर्ष यो पनि थियो कि यस क्षेत्रको उच्च शिक्षा मार्फत विकसित शैक्षिक ज्ञान स्थानीय पर्वतीय विकासका सन्दर्भहरूमा अनुकूल हुनुपर्छ, जसले गर्दा सबै साझेदारहरू, विशेष गरी सरकारी निकायहरू र पर्वत-विशेष, विकास-उन्मुख गैर-सरकारी संस्थाहरूको विकास कार्यमा थप मूल्य प्रदान गर्न सकोस्।
कार्यशालामा भएका छलफलहरू संयुक्त पाठ्यक्रम विकास, शिक्षण, अनुसन्धान, तालिम र नीति पैरवीका लागि सहभागी शैक्षिक संस्थाहरूबीच बलियो गठबन्धन निर्माणमा केन्द्रित थिए। यस क्षेत्रका सबै विश्वविद्यालयहरू आफ्नो पाठ्यक्रमहरूमा पर्वत-विशेष मुद्दाहरू र विषयहरूमा थप केन्द्रित र समृद्ध सामग्री विकास गर्न इच्छुक छन्।
प्रत्येक संस्थाको विशिष्ट आवश्यकताहरू पूरा गर्न अनुकूलित नयाँ पाठ्यक्रमहरू, र शैक्षिक तथा गैर-शैक्षिक डिग्री र डिप्लोमा कोर्सहरूले विश्वविद्यालयहरूलाई समग्र पर्वतीय समाजका लागि आफ्नो प्रभावकारिता, पहुँच र सान्दर्भिकता बढाउन मद्दत गर्नेछ।
दिगो पर्वतीय विकासमा टाटा इन्स्टिच्युट अफ सोसल साइन्सेस (टिस) द्वारा विकसित पाठ्यक्रम जस्ता पाठ्यक्रममा सँगै काम गरेर, र विद्यार्थीहरू, संकाय सदस्यहरू, विश्वविद्यालय प्रशासकहरू, र अन्य संगठनात्मक पदाधिकारीहरूका लागि आदानप्रदानको एक सुदृढ प्रणाली स्थापना गरेर, प्रत्येक विश्वविद्यालयको स्रोतको प्रयोग अधिकतम हुनेछ र विश्वविद्यालयहरूले कन्सोर्टियम सदस्यहरूको संयुक्त अनुभव र ज्ञान स्रोतहरूबाट लाभ उठाउनेछन्।
सिक्ने संस्कृति, अनुकूलित संकाय र कर्मचारीहरूको तालिम, र समग्र विश्वविद्यालय पाठ्यक्रमहरूमा सुधार गर्ने क्रममा पर्वत-विशिष्ट ज्ञान आधार र दृष्टिकोण निर्माण गरेर, कन्सोर्टियम सदस्यहरूले अफगानिस्तान, पाकिस्तान, भारत, नेपाल, चीन, भुटान, बंगलादेश र म्यानमार — ३५०० किलोमिटरको भौगोलिक विस्तार र लगभग १५ करोड मानिसहरू बसोबास गर्ने, ठूला, जोखिमपूर्ण र कमजोर पारिस्थितिक प्रणालीहरू समेट्ने — विस्तृत हिमालय क्षेत्रको दिगो विकासलाई प्रवर्द्धन गर्न र समर्थन गर्न सक्षम प्रशिक्षित पेशेवरहरूको एउटा समूह उत्पादन गर्ने आशा राखेका छन्।
खुसी
दुःखी
अचम्मित
उत्साहित
आक्रोशित
