एकताका काभ्रेपलाञ्चोकमा खेतीबालीसँग निक्कै चर्चित कहावत थियो–खाए मकै, नखाए भोकै । अब त मकै खान पनि धौ धौ हुने अवस्था आइसकेको छ ।
पहिले पहिले मकै खेती गर्ने प्रायः किसानले स्थानीय उन्नत सुधारिएको मकैको बीउ घरमै उत्पादन गर्थे, नभए सरकारी प्रणालीबाट नेपालमै उत्पादित उन्नत बीउ पाउँथे । अब त्यो अवस्था पनि अन्त्य भएको छ ।
केही वर्षदेखिको मकैको बीउमा परनिर्भरता चुलिएको छ , त्यतिमात्रै नभई बीउ प्रणाली नै स्थानीय उन्नतबाट पुरै हाइब्रीडमा रुपान्तरण भइसकेको अवस्था छ ।
गाउँ गाउँमा खुलेका एग्रोभेटहरुले कमिशनको लोभमा आफ्नो गाउँठाउँलाई सिफारिश नै नभएको मकैको हाइब्रीड बीउ बेचेकै कारण पोहोर जिल्लाका धेरै ठाउँका किसानहरुको मकै खेती सखाप भयो ।
किसानहरुले क्षतिको राहतका लागि बागमती प्रदेश सरकार गुहार्दै रहेको बेला असोज १० देखि १२ सम्मको बाढीपहिरोको बिपदले किसानको राहतको माग नै सेलायो ।
त्यतिखेर चौंरीदेउरालीका धेरै किसानहरुलाई मर्का परेको थियो । त्यस्तै, पनौती र बनेपाका किसानहरुले पनि क्षति ब्यहोर्नु परेको थियो । यी किसानहरुले सिफारिश नै नभएको मकैको हाइब्रीड बीउ लगाएका थिए ।
मकै फलेर पाक्ने बेलामा बोट सुक्ने, पात सुक्ने र कुहिने समस्या आएर मकै बालीमा क्षति भोगेका थिए । त्यतिखेर चौरीदेराली गाउँपालिकाका वडा नम्बर–५ र ९ का किसानहरुले लगाएको एमबिएस ११५५ र प्रोलाइन २२२ जातको मकैमा रोग लागेका थियो ।
उक्त दुई वटा वडाका किसानहरुले बढी प्रतिफल लिने लोभमा स्थानीय एग्रोभेट व्यापारीले बिक्रीका लागि ल्याएको उक्त दुई जातको मकै लगाएका थिए ।
आफुहरुले लगाएको मकै बालीमा घोगा साना र दाना कम लागेको भन्दै स्थानीय पिडित किसानहरु कृषि कार्यालयमा आवश्यक कारवाही र राहतको लागि निवेदन दिएका थिए ।
रोगग्रस्त मकैको नमूना सङ्कलन गरी परीक्षणका लागि राष्ट्रिय बाली रोग विज्ञान अनुसन्धान केन्द्र खुमलटार पठाइएकोमा मकैको पात र फेदमा लाग्ने डढुवा, उत्तरी मरुवा रोग र सिन्दुरे रोग लागेको रिपोर्ट प्राप्त भएको कार्यालय प्रमुख कुलप्रसाद दवाडीले जानकारी दिएका थिए ।
उक्त दुई जातको मकै गत वर्ष मात्रै नेपालको समुद्री सतहबाट सात सय मिटरको उचाईमा लगाउनका लागि सुचिकृत भएको थियो । पिडित किसानहरुले लगाएको दुवै जातको मकै उक्त स्थानका लागि सिफारिस नभएको बताए ।
चौरीदेउराली गाउँपालिका–५ र ९ समुद्री सतहदेखि करिब १३ सय मिटरको उचाईमा रहेकोले एमविएस ११५५ र प्रोलाइन २२२ जातको मकै लगाइएकोले उक्त स्थानको लागि ती दुई जातको मकै उपयुक्त नभएको दवाडीको भनाई थियो ।
ती दुबै मकै लगाउनका लागि उपयुक्त स्थानभन्दा दोब्बर उचाईमा लगाइएकोले ढुसीजन्य रोग फैलिई रोग लाग्न पुगेको स्थालगत अनुगमनपछि उनले बताएका थिए ।
दवाडीले चौरीदेउराली गाउँपालिका–५ र ९ को करिब तीन सय रोपनी क्षेत्रफलमा लगाइएको मकै बालीमा रोग लागेका कारण यस वर्ष गत वर्षको तुलनामा ७०–८० प्रतिशत उत्पादनमा कमी आएको थियो ।
यस वर्ष पनि मकै लगाउने सिजन सुरु हुन लागेको छ । पानी परेको भए किसानले मकै छर्न थालिहाल्थे । अहिले पानी नपरे पनि पोहोरको झस्काले किसानहरु मकैको बीउ कुन लगाउने भन्दै कृषि प्राविधिकहरुसँग सल्लाह गर्नुको साटो फेरि एग्रोभेट चाहार्न थालेका छन् ।
स्थानीय तहहरुमा रहेका कृषि शाखाका प्राविधिकहरु पनि किसानहरु उपयुक्त सल्लाहका लागि शाखामा आउनुको साटो उतै धाउनमा रमाउने प्रतिक्रिया दिएका छन् । शाखाले सरकारले तोकेको बीउको सूची र जानकारीहरु उपलब्ध रहे पनि किसानहरु आकर्षित नभएको बताउँछन् ।
राष्ट्रिय मकैबाली अनुसन्धान कार्यक्रमले गौरव हाइब्रिड सन् २००३ मा, रामपुर हाइब्रिड–२ सन् २०१२ मा, रामपुर हाइब्रिड–४ सन् २०१६ मा, रामपुर हाइब्रिड–६ सन् २०१६ मा , रामपुर हाइब्रिड–८ सन् २०१८ मा सिफारिस गरेको थियो ।
रामपुर हाइब्रिड(वर्णशङ्कर) १२, १४, १६ पछिल्लो समय नयाँ जात सिफारिस गरेको हो । तर नेपाली हाइब्रीड मकै बीउले माग धान्न नसक्दा भारतीय हाइब्रीडले किसानको मन खिचेको हो ।
यतिखेर अधिकांश एग्रोभटहरुमा भारतीय मकैका हाइब्रीड बीउका रङ्गीचङ्गी प्याकेटहरु देखिन थालेका छन् । ती बीउहमध्ये काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाका लागि कुन–कुन बीउ सिफारिश भएका हुन् भन्ने यथार्थ जानकारी अभावमा यस पटक पनि किसानहरु मर्कामा पर्ने संभावना बढ्दो छ ।
उता, स्पष्ट कानूनको अभावमा बीउबिजन विक्रीको अनुमति नलिएका बिक्रेताहरुले सिजनको मौका छोपरे अनधिकृत बीउ बेच्ने संभावना पनि बढ्दो देखिन्छ । विगतमा बीउ निरीक्षकहरुले बीउ विक्रेताको अनुगमन गर्थे, अहिले त्यो क्रम घटेकाले पनि मनोमानी तरिकाले मकैको बीउ बिक्री वितरण भइरहेको हो ।
उता, राष्ट्रिय मकैबाली अनुसन्धान कार्यक्रम रामपुरले पहिलोपटक मुरली मकै (पप–कर्न) सिफारिसको तयारी गरेको छ । भीमनगर लोकल मुरली मकै सिफारिसको तयारी गरिएको कार्यक्रमका प्राविधिक अधिकृत प्रज्ञ पोखरेलले जानकारी दिए ।
उनका अनुसार विगत ६ वर्षदेखि मुलुकका विभिन्न क्षेत्रमा परीक्षण गरिँदै आइएको यो मकै सिफारिसको तयारी गरिएको हो । नेपाली जातको भीमनगर लोकल मुरली मकैमा रोग सहन सक्ने क्षमता, उत्पादन धेरै हुने विशेषताको रहेको छ ।
कार्यक्रमले विभिन्न २८ जातका मुरली मकैको परीक्षण गरिरहेको भए पनि ९६ प्रतिशत फुल उठ्ने यो मकै पहिलोपटक सिफारिसको तयारी गरिएको उनले बताए । यो मकै हाल चितवनको माडी र पर्साको जीतपुरमा दुई वर्षदेखि परीक्षण गरिएको छ । हालसम्म नेपालमा मुरली मकैको बीउ विदेशबाट आयात हुने गरेको छ । (पलाञ्चाेक साप्ताहिकबाट)
खुसी
दुःखी
अचम्मित
उत्साहित
आक्रोशित
