बद्रीराज तिमल्सिना
यदि सबैकुरा ठीकठाक चलिरहेको हुन्थ्यो भने यतिखेर सुनकोशीको पानी सोझै पिउन मिल्ने गरी पाँचखाल उपत्यकाका धाराहरुमा झरिरहेको हुन्थ्यो ।
तर, नसोचेको विपद्ले तम्तयारी अवस्थाको खानेपानी आयोजनाको संरचनाहरुलाई क्षतविक्षत बनाएको छ । गत असोज १० देखि १२ सम्मको अति भारी वर्षा र त्यसबाट उत्पन्न बाढीपहिरोले धेरै ठाउँमा पाइपलाइनहरु ध्वस्त पा¥यो । जसले गर्दा सुनकोशी पाँचखाल खानेपानी उपभोक्ता समितिले पूर्व निर्धारण गरेको समय अर्थात् बडादशैंकै छेकामा धारामा खानेपानी झार्नेे योजनामा तुषारापात हुन पुग्यो ।
लामो समयदेखि खानेपानीको चरम अभाव झेलिरहेका थिए पाँचखाल नगरवासीले । त्यही समस्याबाट राहतका लागि सुनकोशी पाँचखाल खानेपानी उपभोक्ता समितिले ‘नगर गौरव’ योजनाका रुपमा २०७७ सालबाटै खानेपानी आयोजनाको निर्माण कार्य गर्दै आएको हो ।
भुम्लु गाउँपालिका–१० बिमिरेस्थित सुनकोशी नदी किनारमा इनार र त्यहाँबाट लिफ्टिङ गरी पाँचखालभित्र खानेपानी उपलब्ध गराउने लक्षले आयोजना निर्माण भइरहेको हो । प्रतिसेकेन्ड ८४ लिटरका दरले दैनिक २० घन्टा पानी लिफ्ट गरेर तान्ने र वितरण गर्ने योजना बनाएको छ ।
एशियाली विकास बैंकको ऋणसहयोगमा सञ्चालित शहरी खानेपानी तथा सरसफाइ (क्षेत्रगत) आयोजना, नगर विकास कोष, पाँचखाल नगरपालिका र खानेपानी उपभोक्ताबीच विसं २०७७ असार १५ गते अढाई वर्ष (२०७९ माघ महिना)मा निर्माण सम्पन्न गर्ने गरी निर्माण व्यवसायीसँग सम्झौता भएको थियो । तर, कोरोना महामारी, मेलम्चीको बाढीलगायतका अन्य कारणले पटक–पटक म्याद थप हुँदासमेत निर्माण कार्य पुरा हुन सकेको छैन ।
समिति अध्यक्ष कुमारप्रसाद लामिछानेका अनुसार यस पटकको बडादशैंमा केही धाराहरुमा पानी झार्ने र बाँकी सबै धारामा मंसिरभित्रमा पानी झार्ने गरी पछिल्लो समय निर्माण व्यवसायीले ‘वर्क सेड्यूल’ सहित काममा तीव्रता दिएको थियो ।
‘२०२४ अक्टोबर ९ तारिख(२०८१ असोज २३ गते) सम्म ठेक्का सम्पन्नको अन्तिम म्याद थियो । दशैंमा केही धारामा पानी झार्ने र बाँकी मंसिरसम्म सक्ने शर्तमा म्याद थपका लागि सहमति दिएका थियौं । तर, असोज १० देखि १२ सम्मको पानी अनि बाढीपहिरोलो हाम्रो सबै योजना नै चकनाचुर बनायो’, खानेपानीको मुहान रहेको भुम्लु–१०, सुनकोशी बगरमा भेटिएका उनले सुनाए ।
आयोजना निर्माण सुपरिवेक्षण परामर्शदाता इन्जिनियर अशोकराज अधिकारीका अनुसार आयोजनाको हालसम्म भौतिक प्रगति ९७ दशमलव २ प्रतिशत, आर्थिक प्रगति ९९ दशमलव ४१ प्रतिशत भएको छ । हालसम्म निर्माण व्यवसायीले २६ औं आइपीसीबाट १ अर्ब १८ करोड रुपैंया भुक्तानी लगिसकेको छ । आयोजनाको ३ पटक भेरिएसन अर्डर हुँदा निर्माण लागतसमेत बढेको छ । बाढीपहिरोबाट करीब पौने २ करोड रुपैंयाको क्षति पुगेको छ ।
एशियाली विकास बैंकले शहरी खानेपानी तथा सरसफाइ (क्षेत्रगत) आयोजनालाई डिसेम्बर २०२४ बाट सक्दैछ । त्यही भएर समितिलाई आयोजनाको काम चाँडोभन्दा चाँडो सक्नु पर्ने बाध्यता रहेको छ । तर, निर्माण व्यवसायी कन्काई बिल्डर्स् र चिनियाँ कम्पनी हुवासे (जेभी) ले बाढीपहिरोले क्षति पुर्याएको संरचनाको निर्माण गर्नु पर्ने काम थपिएको हुँदा ९ महिनाको म्याद थप मागेको छ ।
निर्माण व्यवसायीको आयोजना व्यवस्थापक इन्द्रमानसिंह बस्नेतका अनुसार पहिरोले क्षति पु¥याएको डिआई पाइपलगायतका सामग्री मुलुकबाहिरबाट खरीद गर्नु पर्ने भएकाले ३ महिना यसैमा लाग्ने भएको दावी गर्छन् । यस्तै, पाइपलाई अड्याउन आवश्यक सपोर्ट ब्लकहरु बनाउनै ३ महिना र वितरण लाइनको कामसमेत सक्न थप ३ महिना लाग्ने भएर ९ महिनाको म्याद थप मागेको उनको भनाई छ ।
‘वाटर ट्रिटमेन्ट प्लान्टबाट पाँचखाल बजारसम्म ल्याइएको ब्रान्च ट्रान्समिसन पाइपलाइन क्षति भएको छ । यसमा प्रयोग भएको डिआई नेपाली बजारमा पाइन्न । बाहिरबाटै किन्नु पर्छ । त्यस्तै, पहिला पाइप गाडिएको क्षेत्रलाई पहिरोले बगाएको छ । त्यही ठाउँमा पाइप गाड्न सम्भव हुन्न । अब अर्को क्षेत्रबाट लैजानु पर्छ । ४८ ठाउँमा सपोर्ट ब्लकहरु बनाउने, डिष्ट्रिव्यूसन लाइनको कामसमेत बाँकी भएकाले यत्तिको अवधि मागिएको हो’, उने प्रष्ट्याए ।
आयोजना निर्माण सुपरिवेक्षण परामर्शदाता ई. अधिकारी भने निर्माण व्यवसायीले जति माग्यो त्यति नै समय थप्न नसकिने तर्क राख्छन् । ‘यसै पनि आयोजनाको पटक–पटक म्याद २० महिना थप भइसकेको छ । आयोजना व्यवस्थापन कार्यालय (पिएमओ)ले काम छिटो सक्न ताकेता गरिरहेको छ । निर्माण व्यवसायीले अब किस्ताबन्दीमा काम गर्ने होइन, धेरै कामदारहरु राखेर, ठाउँ ठाउँमा काम गर्दै काम सक्नुपर्छ । त्यही भएर हामीले पिएमओमा ४ महिनाको म्याद थप गरिदिन सिफारिश गरेका छौं’, उनले थपे ।
खानेपानी आयोजनाले पाँचखाल नगरपालिकाका १० वटा वडाका ६ हजार घरधुरीका करीब ३१ हजार व्यक्तिलाई घरघरमै स्वच्छ पिउने पानी उपलब्ध गराउने लक्ष राखेको छ । २० वर्षसम्मको माग धान्न सक्ने गरी डिजाइन गरिएको छ ।
पाँचखाल नगरपालिका–२, ३, ४, ६, ७, ८, ९, १०, ११ र १२ का ६ हजार ३७ घरधुरीका नागरिक लाभान्वित हनेछन् । जसमध्ये दैनिक प्रतिव्यक्ति १ सय ९२ दशमलव ०५ लिटर प्रशोधित पानी उपलब्ध हुने उल्लेख छ । सन् २०४० सम्म ४५ हजार नागरिक लाभान्वित हुने समेत प्रक्षेपण गरिएको छ ।
भुम्लु–१० स्थित सुनकोशी नदी किनार बिमिरेमा ६ वटा इनार, ४/४ लाख लिटर क्षमताको दुई वटा पानी संकलन ट्यांकी, ३ लाख लिटरको ब्याकवास ओभरहेड ट्यांकी, दश नयाँ वितरण ट्यांकी, ६ वटा ब्रेक प्रेशर ट्यांकी तथा १५ वटा पाले घर निर्माण भइसकेको छ ।
५ वटा जेनेरेटर राख्ने घर, ट्यांकी वरपर पर्खाल तथा तारबार लगाउने, ५ किलोमिटर पानीको मुख्य प्रसारण लाइन, ३७ किलोमिटर शाखा प्रसारण लाइनमध्ये ३५ किलोमिटर, दुई सय ३० किलोमिटर वितरण पाइप लाइनमध्ये हालसम्म दुई सय १३ किलोमिटर पाइप लाइनको काम पनि सम्पन्न भएको छ ।
त्यस्तै कुल ६ हजार ३७ धारामध्ये हालसम्म तीन हजार दुई सय धारा जडान, उपभोक्ता समिति भवन, पानी प्रशोधन केन्द्र निर्माणका सम्पूर्ण कार्यहरु सम्पन्न भइसकेको छ । २४ वटा पानी तान्ने पम्प जडान, सातमध्ये पाँच बिजुलीको ट्रान्सफर्मर जडान, इन्टेकदेखि पानी संकलन केन्द्रसम्मको हाइटेन्सन लाइन विस्तारको काम सम्पन्न भइसकेको छ । बाढीपहिरोले यतिखेर सबै हाइटेन्सन लाइन बगाएको छ ।
निर्माण व्यवसायीलाई ठेक्का दिँदा १ अर्ब ३४ करोड १० लाख ६५ हजार ६३७ रुपैंयाको सम्झौता भएकोमा पटक–पटकको भेरिएसनबाट आयोजनाकोे लागत १ अर्ब ४९ करोड रुपैंया पुगेको छ ।
सम्झौताअनुसार एशियाली विकास बैंक, नेपाल सरकारको बजेट, नगर विकास कोषको ऋणसँगै कुल योजनाको पाँच प्रतिशत अर्थात् ११ करोड ५ लाख ५ हजार तीनसय रुपैंयाबापत ६ हजार ३७ घरधुरीले १८ हजार रूपैयाँका दरले रकम बुझाइसकेका छन् । २ सय १४ उपभोक्ताले त सहकारीबाट संस्थाबाट ऋण लिइ रकम बुझाएका उपभोक्ता समितिले जनाएको छ ।
हेर्नुहोस थप फोटोहरुः
खुसी
दुःखी
अचम्मित
उत्साहित
आक्रोशित
